سازندگان عروسک و طراحان کاراکتر باید بیشتر باهم همکاری کنند

صنعت عروسک‌سازی در دنیا صنعت بسیار پرسودی دارد. درصد زیادی از عروسک‌های موجود در دنیا، یا براساس فیلم‌ها و داستان‌های محبوب ساخته می‌شوند و شخصیت‌هایی هستند که کودکان از پیش به آنها علاقه دارند. اما وضعیت ساخت عروسک در ایران چگونه است؟

در مسئله طراحی عروسک، هر هنرمند سازنده عروسک به سبک خودش فعالیت می‌کند. این تفاوت از اندوخته‌های ذهنی مختلف نشئت می‌گیرد و به این بازمی‌گردد که پیش از این هرکدام از طراحان در چه فضایی عروسک‌ها را تصور می‌کنند، چه مطالعاتی قبلا داشته‌اند و با چه تصاویری برخورد کرده‌اند. در مجموع با کمک مشاهداتی که همان‌ها هم از علایق و سلیقه شخصی سرچشمه می‌گیرد، می‌توان عروسک دلخواه را طراحی کرد. نتیجه کار هم به همین دلیل هر بار متفاوت است.

همکار هنرمندی دارم که اگر عروسک‌های طراحی شده او را ببینید، بلافاصله می‌گویید از سبک‌های غربی الهام گرفته شده که می‌تواند نمایانگر علاقه شخصی هنرمند، مطالعه‌ای که در آن بخش داشته و اطلاعاتی باشد که در این زمینه به دست آورده است. از طرف دیگر همکار طراح دیگری در حوزه مینیاتور هم فعالیت زیادی داشته و قطعا سبک عروسک‌سازی او هم در همین حوزه پیش می‌رود و سلیقه شخصی او را هم به خوبی می‌شود در عروسک‌هایش دید.

با این حال مهم‌ترین نکته‌ای که در طراحی عروسک باید در نظر داشت، جدا از سلیقه شخصی هنرمند عروسک‌ساز، سلیقه سفارش‌دهنده و خریدار عروسک است. طراحان عروسک مانند هر طراح دیگری که سفارش قبول می‌کند، تابع سلیقه و نقطه نظراتی است که سفارش‌دهنده در ذهن دارد. این مسئله تا اندازه زیادی نقشی که ما به عنوان سازنده محصول داریم را کمرنگ می‌کند.

از طرفی، متاسفانه تعداد کمی سفارش‌دهنده عروسک وجود دارد که با هنر و ادبیات آشنایی کافی دارند و فرهیخته محسوب می‌شوند. اغلب تجربه زیادی در حوزه عروسک ندارند و صرفا به بخش تجاری ماجرا تاکید می‌کنند. در این شرایط، نتیجه به راحتی می‌تواند شتر گاو پلنگ شود. هم سازنده عروسک تلاش می‌کند چیزی را که خودش برای عروسک مناسب می‌داند اعمال کند و هم سفارش‌دهنده می‌خواهد عروسک به تصویر ذهنی که خودش دارد نزدیک باشد.

با این حال راه‌هایی هم برای حل این اختلاف‌نظرها وجود دارد. مثلا از سفارش‌دهنده می‌پرسیم می‌خواهند عروسک چه ویژگی‌هایی داشته باشد. این ویژگی می‌تواند هرچیزی مانند دست‌ها یا پاهای دراز، پوست تیره یا روشن، موی بلند و کوتاه با حالت صورت خاص باشد. این عوامل هم خودش تحت تاثیر سلیقه روز مردم، برنامه‌های قابل پخش در سینما و تلویزیون و داستان‌های محبوب است.

با این حال اگر خریداران عروسک و سفارش‌دهندگان آن به سازندگان عروسک فضای بیشتری بدهند تا انتخاب‌های بیشتری برای طراحی عروسک داشته باشند، نتیجه می‌تواند مقبول‌تر از همیشه باشد. در این زمان منابعی که سازنده عروسک از آنها استفاده می‌کند هم بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و می‌توان مقوله اقتباس از ادبیات در عروسک‌سازی را به شکل برجسته‌تری بررسی کرد.

نکته مهم دیگری که می‌تواند در زمینه طراحی اولیه عروسک مورد توجه قرار بگیرد، همکاری بیشتر بین سازندگان عروسک و طراحان کاراکتر غیرعروسکی است. در این زمینه افراد توانمند زیادی داریم که کاراکترهای خیلی خوبی در حوزه‌های مورد نیاز طراحی می‌کنند که گاهی به این کاراکترها به شکل عروسک نیاز دارند. با این حال با آناتومی عروسک و نیازهای عروسک آشنایی کافی ندارند که در همکاری که بین عروسک‌ساز و طراح کاراکتر شکل می‌گیرد می‌تواند راه خودش را پیدا کند. این همکاری‌ها معمولا زیاد نیست و نیاز به بیشتر شدن آنها احساس می‌شود.

این مسئله خودش را آنجایی نشان می‌دهد که از میان عروسک‌هایی که سفارش سینما و تلوزیون است، به ندرت عروسکی پیدا می‌شود که بنابر داستان‌های فارسی ساخته شود یا حتی از کهن‌الگوهای ایرانی و شخصیت‌های فارسی برای ان الهام بگیرند. به خاطر ندارم نه خودم و نه همکارانم کسی شخصیتی مانند رستم را طراحی کرده باشد. یا در واقع با الهام‌گیری از داستان‌های قدیمی یا جدید ایرانی عروسکی طراحی شود. البته گاهی این اتفاق رخ می‌دهد و معدود تئاترهایی که براساس شاهنامه ساخته می‌شوند، عروسک‌های شاهنامه را هم طلب می‌کنند. در همین عروسک‌ها نیز تغییرات زیادی اعمال شده که لزوما نمی‌تواند ویژگی منفی باشد.

مثلا کلیشه‌هایی که در عروسک‌های ایرانی داریم این است که اگر ایرانی هستند، حتما باید چشم و ابرو مشکی باشند یا ریش و پیراهن‌های بلند داشته باشند. در حالی که در بخش انیمیشن‌های داخلی می‌بینیم این کلیشه‌ها تا حد زیادی شکسته شده‌اند. مثلا اگر رستم در یک انیمیشن طراحی شده، می‌توانیم راحت تشخیص بدهیم رستم کدام است اما ویژگی‌های نو و مخصوص به خودش را هم دارد. مثلا چشم‌هایش ریز است یا موهای کوتاه دارد و کلا تلاش شده چهره جدیدی از رستم ارائه شود.

زندگی‌نامه:

بنفشه بدیعی متولد 1356 در تهران است و کارشناسی خود را در رشته تئاتر و گرایش عروسکی از دانشگاه هنر دریافت کرده است. بدیعی در کارنامه فعالیت‌های هنری خود سابقه طراحی و ساخت عروسک را دارد و در پروژه‌های نمایشی دستیاری کارگردان و کارگردانی هنری را به عهده داشته است.

او یکی از طراحان عروسک در پروژه فیلم «شهر موش‌ها 2» در سال 93 و «دیو و دلبر» در سال 89 بوده و در هفدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی به عنوان نایب رئیس حضور داشته است.